Brak następców Callas i Corellego - Czy kryzys wokalny istnieje?

Kiedy moja przygoda z operą dopiero się zaczynała przewodnikiem po świecie jej nagrań płytowych był mi prof. Janusz Łętowski i jego książki. Niektóre zaczytane, cudem upolowane niegdyś egzemplarze mam do dziś i pamiętam zachwyt, oszołomienie i wątpliwości, jakie towarzyszyły mi przy pierwszej, gorączkowej lekturze. A właściwie wątpliwość jedną, ale zasadniczej natury. Zastanawiałam się, czy rzeczywiście jest tak, że najlepsze rejestracje to zawsze te z przeszłości, bieżące zaś mogą być najwyżej przyzwoite, chociaż też rzadko. Oczywiście miałby to być wynik współczesnego upadku sztuki śpiewaczej, dyrygenckiej itd. U p. Łętowskiego jako przykład występowali … Luciano Pavarotti i Placido Domingo  - niby dobrzy, ale gdzie im tam do poprzedników! Z biegiem czasu, dalszymi przeczytanymi książkami i opiniami przekonałam się dowodnie tylko o jednym: biedna opera od jakichś 300 lat jest w permanentnym kryzysie a złoty wiek wokalistyki zawsze był „kiedyś”, dziś  (niezależnie od tego kiedy to „dziś” ma miejsce) mamy do czynienia z bolesnym upadkiem. Najłatwiej przy tym powołać się na epokę przednagraniową, bo nikt nie wie, jak w rzeczywistości śpiewali wielcy z tych czasów, a i obowiązująca technika wokalna znacznie się od obecnie używanej różniła. Dotyczy to także techniki jako takiej, wszak słuchanie trzeszczących niemiłosiernie, zamglonych i sucho brzmiących   płyt z początku dwudziestego wieku w żadnym razie nie oddaje sprawiedliwości zarejestrowanym na nich głosom. Podobnie i w latach  późniejszych, nie na darmo EMI zbija niezłą fortunę na sprzedaży zremasterowanych nagrań Marii Callas. Jej nazwisko może stanowić przyczynek do kolejnego wątku –niemających końca narzekań na to, że nie doczekaliśmy się  „drugiej Callas”, „drugiego Corellego” itd. A któż z nas nie słyszał opowieści o tym, jak to niegdyś do porządnego wykonania „Trubadura” można było znaleźć co najmniej pięciu tenorów, zaś dziś z jednym jest poważny problem. Kontrargumenty, jakkolwiek bywają przytaczane przez nielicznych są słabo słyszalne i niepopularne, zgodnie z zasadą „wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma”. A mnie jest nienajgorzej tu, gdzie jestem, co oczywiście nie znaczy, że nie dostrzegam minusów i nie chciałabym oglądać i słuchać na żywo całej plejady dawnych gwiazd. Postaram się jednak swoją niewiarę w kryzys wokalny uzasadnić odnosząc się do tez najczęściej stawianych przez tej teorii zwolenników. 

A więc:

- nie ma już dziś takich głosów jak (tu wpisać dowolne nazwisko sławy przeszłości).

Nie ma. I nie będzie, bo tęsknota za tym jedynym, wybranym przez nasze uszy timbrem nie może zostać zaspokojona. Zmienia się też moda – kiedyś popularniejsze były np. tenory i soprany jasne, dziś tendencja jest zupełnie odwrotna.

- nie ma głosów do podstawowego, włoskiego repertuaru – Verdiego zwłaszcza. Prawda. Moim zdaniem jednak, to taka faza, to się zmieni, a i dzisiaj nie jest tak tragicznie, jak by niektórzy przypuszczali, skoro są Stuart Skeleton (świetny Otello), Gregory Kunde (podobnie), Jonas Kaufmann, Francesco Meli, Michael Fabiano, Anja Harteros, Anna Netrebko, Ljudmyla Monastyrska, Angela Meade, Maria Agresta, Stephanie Blythe,  Ludovic Tezier, Dimitri Hvorostovski, Andrzej Dobber,  Rene Pape i … można jeszcze trochę wymieniać.

- belcanto umiera (albo już umarło).  Co w takim razie robią na światowych scenach Patrizia Ciofi, Mariella Devia, Joyce DiDonato, Juan Diego Florez, Javier Camarena, Antonino Siragusa, Lawrence Brownlee,  Elizabeth DeShong, Daniela Barcellona, Michele Pertusi, Matthew Polenzani i …

- nie ma kto śpiewać Wagnera i Straussa. Ależ ma. Któż inaczej wykonałby te wszystkie rocznicowe przedstawienia jak świat długi i szeroki? Poza nazwiskami, które już padły mogę wymienić sensacyjną Ninę Stemme, Heidi Melton, Marinę Prudenską, Elenę Pankratovą, Wolfganga Kocha, Christine Goerke, Evelyn Herlitzius, Angelę Denoke …

Poza tym, chciałabym zadać narzekającym i płaczącym własne pytania

- czy ktoś z Was pamięta może taki wysyp znakomitych głosów lirycznych ze szczególnym uwzględnieniem barytonów, z jakim mamy dziś do czynienia? Na światowych scenach występują obecnie Mariusz Kwiecień, Peter Mattei, Christian Gerhaher, Stephane Degout (każdy z nich to skończony, wielki artysta, nie tylko śpiewak) a młode kadry, np. Florian Sempey nie zasypiają gruszek w popiele. Są też inne i inni , którzy nie zabijają głosem, ale dostarczają nam prawdziwej satysfakcji – Elina Garanca, Albina Shagimuratova, Sophie Koch, Sarah Connolly, Anne Catherine Gillet, Veronique Gens,  Stephanie d’Oustrac, Alice Coote, Luca Pisaroni, Alex Esposito  …

- a szeroko pojęta strefa wykonawstwa historycznie poinformowanego Państwa nie zastanawia? Czy kiedykolwiek w przeszłości mieliśmy taki wysyp artystów fantastycznie śpiewających muzykę barokową i wcześniejszą? Barok akurat jest w Polsce (ale nie tylko) szalenie lubiany, więc sami to wiecie,  trudno nawet wymieniać nazwiska, tyle ich jest.  Nie wiedzieć czemu współczesna publiczność upodobała sobie falsecistów, z których kilku to prawdziwe tuzy, zwłaszcza Bejun Mehta i Iestyn Davis.

To wszystko nie znaczy oczywiście, że problemy nie istnieją.  Jednym z największych jest jednak coś, z czym nie da się walczyć, i co dotyczy wszelkich stref życia – jego coraz bardziej wariackie tempo. W połączeniu z  chciwością managmentów i medialnym rozpasaniem powoduje, że śpiewacy (charakter tego zawodu zawsze był nomadyczny, ale nigdy w takim stopniu jak teraz) są  wiecznie w drodze, w samolocie, hotelu co nie wpływa pozytywnie na zdrowie, zarówno fizyczne, jak psychiczne.  Podlegają też tym samym chorobom cywilizacyjnym co my, a więc przede wszystkim różnego typu alergiom, co wywołuje epidemię odwołanych występów, złość publiczności (nie bez powodu), perturbacje organizacyjne itd. Pewnie pamiętacie ostatnią zdesperowaną wypowiedź Antonio Pappano na ten temat, którą wielki dyrygent i gorąca głowa próbował potem nieco złagodzić. No i rzecz wagi chyba największej – wymagania wobec śpiewaków wzrosły niebotycznie, co spowodowane jest  - a jakże - rozwojem i wszechobecnością mediów, a także kulturą obrazkową, która zawładnęła nimi niepodzielnie.  Dzisiejszy „artysta liryczny” powinien być: nienaganny wokalnie (mamy do dyspozycji nie tylko fury nagrań dawnych i bieżących, ale i my także łatwiej się przemieszczamy mogąc oceniać na żywo, wobec czego możliwość porównań, niekiedy krzywdzących staje się nieograniczona), wyrazowo, znakomity aktorsko, posługujący się perfekcyjną wymową w co najmniej 6 językach, a w dodatku szczupły, urodziwy i sprawny fizycznie. Najlepiej jeszcze, by był w stałym kontakcie z fanami i osobiście prowadził fanpage nie powierzając tego zadania innym. Wzrost szacunku do zawodu i wykonujących go ludzi natomiast nie nastąpił. Nie mam tu na myśli ton hejtu wylewających się z internetu , tylko postawę reżyserów wobec największych nawet gwiazd współczesnej opery. Jeśli w sporze miedzy Anną Netrebko a Hansem Neuenfelsem wygrywa ten drugi, coś tu jest bardzo nie w porządku. Wyobraźmy sobie, co powiedziałby Franco Corelli, gdyby jakiś domorosły demiurg sceny kazał mu śpiewać wisząc głową w dół (jak to się zdarzyło Jonasowi Kaufmannowi) . Wolelibyśmy raczej tego nie słyszeć, sądząc po wspomnieniach, jakie pozostawił nam długoletni dyrektor Metropolitan Opera, Rudolf Bing. Albo może lepiej sobie tego nie wyobrażać … Jeśli miałabym stawiać diagnozę supremacja reżysera we współczesnej operze wydaje mi się największym dla niej zagrożeniem, ponieważ jest postawieniem na głowie rozsądnego porządku rzeczy. Ale to temat na baaaardzo długi post. A w kryzys wokalny nie bardzo wierzę.