GiovAnna w La Scali

Jeszcze całkiem niedawno, bo przy okazji koncertowego wykonania „Giovanny d’Arco” w Salzburgu Anna Netrebko twierdziła w wywiadach, że nie bardzo sobie wyobraża wystawienie tej opery w pełnej, scenicznej wersji – a szkoda, bo świetnie jej się  główną rolę śpiewa. Po dwóch latach coś się najwyraźniej w tej kwestii zmieniło i gwiazda nie musi już sobie niczego wyobrażać – wystąpiła w tytułowej partii 7 grudnia w tradycyjnym, galowym przedstawieniu La Scali , które nie wiedzieć czemu zwane jest początkiem sezonu (a swoją drogą to musiał być ekspresowy kontrakt). Przyznam, że dawne wątpliwości Netrebko ani trochę mnie nie zdziwiły, za to wieści o planowanym spektaklu przeciwnie – zdumiały bardzo. Kto zna libretto tej opery, ten wie, o co chodzi bo jest to rzecz fascynująca w swym absolutnym, beztroskim idiotyzmie. Sprawdzić to można oglądając jedyną współczesną  rejestrację na DVD (2008) ze źle śpiewającą Svetlą Vasilevą lub również samotną dawną, która wyszła spod ręki Wernera Herzoga. Pisałam o niej tu http://operaczyliboskiidiotyzm.blogspot.com/2012/09/boski-idiotyzm-czyli-giovanna-darco.html omawiając przy okazji króciutko dostępne nagrania na CD (w tym, co zadziwiające dwa polskie, oba niedawne). Mam do „Giovanny” niejaką słabość, wywołaną pierwszym z nią zetknięciem za pośrednictwem nadawanej niegdyś przez Trójkę codziennej (tak, tak, były takie czasy) audycji „Opera tygodnia”. Piotr Nędzyński prezentował w niej fragmenty najlepszej do dziś wersji płytowej z Caballe, Domingiem i Milnesem pod Levinem. Rolę tytułową wykonywały również inne nie byle jakie śpiewaczki: Renata Tebaldi, Katia Ricciarelli, Mariella Devia. Na przedstawienie z La Scali oczekiwałam tyleż z nadzieją (Netrebko, Meli) co podejrzliwością spowodowaną nazwiskami reżyserów. Bastion włoskiej sztuki narodowej zdobyli panowie Moshe Leiser i Patrice Caurier, znani mi wyłącznie z produkcji brzydkich i nonsensownych lub w najlepszym wypadku nudnych (nie widziałam chwalonej przez niektórych neorealistycznej „Normy” z Salzburga). Mimo wszystko byłam jednak ciekawa co też oni uczynili z tym wyjątkowo twardym orzechem do zgryzienia. I okazało się, że … dali radę a nieoglądana w La Scali od 1951 roku (śpiewali wówczas Tebaldi, Bergonzi i Panerai) „Giovanna d’Arco” zalśniła pełnym blaskiem. Reżyserzy posłużyli się chwytem bardzo prostym i w tym wypadku niezwykle skutecznym – cała opowiedziana w libretcie absurdalna historia jest majaczeniem przebywającej w szpitalu, chorej bohaterki. Miło było zobaczyć, że nic w tym spektaklu nie zostało odpuszczone ani potraktowane po łebkach a wszystko złożyło się na spójną i sensowną całość. W wypadku tego utworu to wyższa szkoła jazdy i wielka sztuka. W prologu oglądamy czarno-biały obraz ascetycznej sali dziewiętnastowiecznej lecznicy i krzątaninę personelu medycznego wokół leżącej, nieprzytomnej protagonistki. Wszystko, co zdarzy się dalej będzie jej wizją , w którą zapada się coraz głębiej.  Szpitalne łóżko   pozostaje na scenie przez cały czas akcji, rekwizyty piętnastowieczne mieszają się z tymi o czterysta lat późniejszymi. Giovanna momentami powraca do przytomności i wówczas zamienia zbroję na spódnicę i żakiet (lub białą koszulę),  ale przez większość czasu imaginacja panuje nad nią niepodzielnie. Mamy też w spektaklu drobne smaczki, z których bodajże najbardziej rzucającym się w oczy jest ustawienie postaci króla. Jako twór całkowicie fantastyczny, postać z marzeń i majaczeń jawi się on jako złociste bóstwo, nieodparcie przypominające wizerunek tańczącego Ludwika XIV (ten lubił pokazywać się dworowi pokryty złotym pyłem, co zresztą legło u podstaw utrwalonego przydomku „Król Słońce”). Bardzo to ciekawy i trafny pomysł. Podobnie jak „rozbrojenie”  Giacomo, fanatycznego i bezbrzeżnie głupiego ojca Giovanny, którego także oglądamy jej oczami. Możemy się domyślać , iż to ten elegancki pan umieścił córkę w szpitalu i zdaje się jej człowiekiem zarówno przerażającym i pełnym gniewu, jak czułym i kochającym rodzicem. Wszystko to razem  dało naprawdę dobry rezultat . Moshe Leiser i Patrice Caurier zostali wsparci przez znakomity team realizacyjny, który zapewnił im świetną scenografię – Christian Fenouillat, kostiumy – Agostino Cavalca, światła – Christophe Forey i last but no least projekcje video – Etienne Guiol. Od strony muzycznej spektakl udał się również  znakomicie, bo nie mogło być inaczej. „Giovanna d’Arco” to  prawdziwy gwiezdny wehikuł dla divy i właśnie divy wymaga, tu tzw. kulturalna śpiewaczka nie wystarczy. Nikogo chyba nie trzeba przekonywać, że Anna Netrebko ten warunek spełnia z naddatkiem. Poza tym zaś słuchanie jej w tym repertuarze jest prawdziwą przyjemnością  nie tylko ze względu na piękno głosu mającego wiele barw i odcieni. Dosyć często i czasem (tylko czasem) słusznie zarzuca się Netrebko, że śpiewa tak, jakby nie do końca wiedziała o czym. W wypadku Giovanny wie z pewnością. Anna nie jest poza tym aktorką subtelną, ale efektywną na pewno tak, a nie o subtelności w tej operze chodzi. Francesco Meli jest jako Carlo na terytorium własnym, zdecydowanie bardziej niż jako Manrico. Nie popisuje się promienną górą (jak choćby Domingo, który w słynnym nagraniu udowodnił że jak trzeba, to wbrew obiegowej opinii może sięgnąć wyżej niż legendarne C) , ale jego ciepły, miodowy tenor, piękne legato, doskonałe portamento sprawiają słuchaczowi dużą przyjemność. Nie można tego niestety powiedzieć o wykonawcy roli Giacomo – Davidzie Cecconim. Baryton znany głównie ze scen włoskich (ma plany w Niemczech) został zaangażowany w ostatniej chwili, gdy zaplanowanego Carlosa Alvareza wykluczyła z obsady choroba. Można mu zatem wybaczyć brak swobody scenicznej i nieidealnie zgranie z orkiestrą . Ale jego głos nie brzmiał atrakcyjnie zaś frazowanie było takie sobie. Najpoważniejszym i jedynym mankamentem muzycznym elementem spektaklu okazał się niespodziewanie dla mnie chór, który ma w tej operze do śpiewania dużo i w różnych nastrojach. Fragmenty liryczne wypadły nieźle, ale te wymagające mocy i energii brzmiały blado i chaotycznie. Np. tekst „Ecco la bombardiera” to powinien być odpowiednik wystrzału z armaty, a tu zaledwie pisk wystraszonej myszki. Media włoskie rozpisywały się o powrocie „verdiowskiego idiomu” (tak, nie tylko my mamy specjalistów od Najświętszego Idiomu) na narodową scenę wraz z objęciem kierownictwa muzycznego przez Riccardo Chailly’ego. Wszelkie „jedyne słuszności” budzą we mnie spory lęk i niepokój i nie mam pojęcia czy Chailly się w nich mieści. Wiem za to, że w jego dyrygowaniu była energia, entuzjazm i potoczystość, których zabrakło chórowi. 

https://www.youtube.com/watch?v=5KOhXIIxLQo