"Roberto Devereux" w Met

Przy okazji madryckiej premiery "Roberta Devereux” pisałam trochę o samym utworze, nie będę się więc powtarzać. Muszę tylko dodać, że osoby wrażliwe historycznie powinny  od niego trzymać raczej z daleka, ale to można powiedzieć o znakomitej większości oper opartych teoretycznie na faktach. Wymowa „Roberta” jest także okropnie denerwująca z feministycznego punktu widzenia – trudno wybaczyć zrobienie z jednej  z najmocniejszych żeńskich indywidualności w dziejach rozhisteryzowanego kobieciątka, porzucającego  koronę z powodu utraty kochanka. Ale  - taki był dziewiętnastowieczny punkt widzenia i raczej nie należy mieć do kompozytora i librecisty pretensji, że nie byli w tym względzie rewolucjonistami. Niepodległy duch żeński ma dziś wystarczająco dużo prawdziwych powodów do buntu, aby walczyć z wiatrakami. Kiedy się przyjmie, że postaci całkiem przypadkowo noszą znane skądinąd imiona  a wizerunek królowej tylko kogoś nam przypomina  - rzecz już nie drażni. W spektaklu transmitowanym z Met sir David McVicar  zrobił wszystko po bożemu, a to wystarczający powód, by być mu wdzięcznym i skupić  się na muzyce nie gubiąc przy tym scenicznej akcji. Jeśli ktoś spotyka się z „Robertem” po raz pierwszy i nie miał okazji przeczytać jej streszczenia może mieć pewien kłopot bo libretto należy do kategorii „wszystko, co najważniejsze zdarzyło się już wcześniej a my obserwujemy tylko konsekwencje” . Poza tym nie wiadomo właściwie, czemu opera nosi taki tytuł, skoro ewidentnie główną postacią jest w niej królowa, zaś Robert Devereux (bardziej znany pod swym tytułem – hrabiego Essex)  to najmniej ciekawa w niej postać.  McVicar uczynił go jeszcze bardziej oślizgłym (gdyby chociaż był pełnokrwistym czarnym charakterem, ale nie …) każąc mu czulić się do wszechmocnej kochanki zanim wreszcie powie jej przynajmniej część prawdy. Pod pewnymi względami przypomina to „Poławiaczy pereł”  - kochankowie, którym teoretycznie powinniśmy kibicować są na tyle niesympatyczni (ona zdradza męża, on najbliższego przyjaciela, któremu składał płomienne przysięgi), że zaczynamy identyfikować się z pozostałą dwójką. W wypadku tego konkretnego spektaklu reżyser nam w tym jeszcze pomógł (przy wydatnym udziale Kwietnia oczywiście), bo książe Nottingham kocha tu oboje swoich krzywdzicieli a jego finałowe „sangue volli, e sangue ottenni” (krwi żądałem i krew dostałem”) jest raczej świadectwem rozpaczy i zrujnowanego życia niż triumfem mściciela. Jakby zresztą nie przesuwać akcentów i nie układać stosunków między protagonistami  jeżeli mamy do czynienia, jak w tym przypadku z reżyserem szanującym inscenizowane dzieło najważniejsze jest to, co niesie ze sobą muzyka. Co nie zmienia faktu, że patrzyłam na ekran z pewną nostalgią – takie rzeczy już chyba tylko w Met, proszę Państwa. To pewnie jedyny teatr, który jednocześnie ma odwagę pokazywać inscenizacje ostentacyjnie konserwatywne i jedyny, który mimo sporych kłopotów finansowych stać na takie spektakle. Nie mam pojęcia, ile kosztowała ta bogata, ale nieprzytłaczająca scenografia autorstwa samego McVicara,  ile niesamowite kostiumy Moritza Junge , które (może z wyjątkiem pierwszego, demonstracyjnie teatralnego  stroju królowej) sprawiały wrażenie wehikułem czasu przeniesionych z XVI wieku. Przygotowanie tego wszystkiego musiało trwać wiele miesięcy i gigantycznej pracy ogromnego zespołu ludzi. W epoce powszechnego cięcia kosztów takie produkcje są coraz rzadsze, więcej, stają się pewnego rodzaju ekstrawagancją. Dobrze jednak, że jeszcze się zdarzają. A teraz – do meritum, czyli do muzyki. Tym razem próbowałam podejść do rzeczy inaczej niż zwykle, zignorować własną pamięć i archiwa nagraniowe. Zapomnieć o Motserrat Caballe, Leyli Gencer, Beverly Sills, Edicie Gruberovej, Marielli Devii w roli królowej Elżbiety, o Placido Domingo, Jose Carrerasie i Roberto Alagna w partii tytułowej, wreszcie o Piero Cappuccillim i jego Nottinghamie. Pewnie nie muszę dodawać, że nie do końca się udało, bo … po prostu tak się nie da, niestety. Konia z rzędem temu, kto potrafi wyłączyć w głowie swą wewnętrzną porównywarkę . Ale bardzo się starałam skupić na tym, co słyszę i nie być jak tatuś Luciano Pavarottiego, który podobno po każdej premierze syna w jakiejś nowej roli wysyłał mu telegram z prostym tekstem „ten to a ten był lepszy”. I może nawet by mi się powiodło, gdyby nie wspominana już na początku posta madrycka produkcja „Roberta Devereux”. Przyczyna jest oczywista –rola Elisabetty . Rzecz to z gatunku morderczych, rzecz wymagająca … wszystkiego: dużej skali głosu, absolutnej pewności intonacyjnej, biegłości w ozdobnikach, nieskazitelnego stylu, fenomenalnej kondycji  a na dodatek zawierająca w sobie sporą rozpiętość krańcowych emocji, które czasem powinno się wyrazić jednocześnie .W Ameryce  Sondra Radvanovsky była za tę kreację fetowana ponad miarę, troszkę chyba na zasadzie „nasza własna diva wreszcie otrzymuje laury, które jej się od dawna należały”. Rzeczywiście, śpiewaczka przez lata traktowana przez Met nienajlepiej, w każdym razie poniżej swojego talentu i możliwości doczekała się wreszcie momentu chwały. Miałam jednak poważny problem z jej królową – owszem, wszystkie nuty, nawet te najwyższe były na miejscu, owszem, z imponująca odpornością Radvanovsky dotrwała do finału, w którym zresztą była najlepsza. Przy wydatnej pomocy kostiumów i charakteryzacji stworzyła też przemyślaną kreację sceniczną. Wszystko to prawda i należy podziwiać, ale brzmiało jak Verdi, i to z późniejszego okresu a belcanta nie było wcale. I może gdyby nie Mariella Devia, którą ciągle mam w uszach nie raziłoby mnie to tak bardzo, ale gdy sobie przypomnę tę 67-letnią Włoszkę … porównywarka włącza wbrew mojej woli, mimo całej życzliwości i sympatii, którą darzę Radvanowsky. Matthew Polenzani również stanowi dla mnie pewien kłopot, tyle, że całkiem innego rodzaju. Trudno cokolwiek zarzucić stylowości jego kreacji wokalnej, od tej strony jest on znakomity. Akceptacja barwy głosu zależy od gustu, z pewnością to nie to, co tygrysy lubią najbardziej ale nie w tym sprawa. Chyba zwyczajnie wolę go słuchać niż oglądać na wielkim ekranie. Polenzani sprawia na mnie wrażenie milutkiego, ale ciapowatego nieco misia, który nijak nie usprawiedliwia miłosnego szału kobiecych bohaterek. Może dla większości widzów owa cecha nie ma znaczenia, ale mnie się wydaje, że przenosi się trochę na śpiew, który nabiera pewnej denerwującej jękliwości. Podkreślam – tak to brzmi od mojej strony i nikogo nie próbuję do tej opinii przekonywać. Mariusz Kwiecień jak zawsze dał pełną, bogatą kreację sceniczną. Ponieważ jednak właściwie od początku występów w partii Nottinghama zmaga się z silnymi atakami alergii musiał ostrożnie operować głosem, co momentami dało nawet dobry efekt nie pozwalając mu krzyczeć, ale też mocno utrudniło „zarządzanie barwą”. Tym niemniej aria w jego wykonaniu była piękna i wzruszająca a postać pełnokrwista także wokalnie. Najlepiej słychać to było w duecie z niewierną małżonką, który wypadł znacznie ciekawiej i goręcej niż jej duet miłosny z Robertem. Elīna Garanča w moich oczach i uszach okazała się atrakcją wieczoru, co wcale nie było oczywiste i łatwe, bo Sara ma z tej czwórki najmniej do zaśpiewania. Ale jak smacznie wykonała to „najmniej”  Garanča! Piękne wszystko – głos, frazowanie, legato, nienaganna stylowość, dobra kreacja aktorska i wreszcie uroda samej artystki  złożyły się na wspaniałą całość. Już ostrzę sobie zęby na późnojesienną „Faworytę” z Monachium. I mam serdeczną nadzieję, że będzie ona lepiej dyrygowana niż  „Roberto Devereux” przez Maurizio Beniniego. Owszem, Met dysponuje jedną z najlepszych orkiestr operowych na świecie, ale to nie wystarczy, jeżeli dyrygent prowadzi ją rutynowo, hałaśliwie, z dziwnymi zmianami w tempach. Śpiewacy także nie czuli się bezpiecznie pod batutą Beniniego, widać to było doskonale po licznych, zdezorientowanych spojrzeniach w jego stronę. Szkoda. Mimo jednak wszystkich tych zastrzeżeń cieszę się, że zdecydowałam pójść do kina i nie żałuję ani poświęconego czasu, ani pieniędzy za bilet.

https://www.youtube.com/watch?v=_P0JY-So5YE  

Zdaje się, że za kulisami Elina Garanča i Mariusz Kwiecień bawili się przednio