Dzwony Kiteża - Tcherniakov natchniony

Jakoś tak się ostatnio dzieje, że wszystkie moje olśnienia operowe zawdzięczam dziełom słowiańskim. Nie wiem, czy to odzywa się we mnie długo trzymana na uwięzi słowiańska dusza, czy też banalnie znudziłam się trochę włosko-niemiecko-francuską melodyką i potrzebuję czegoś bliższego własnej naturze. Wiem, że raczej niewielu z Państwa dzieli moje upodobanie – a wiem to, bo widzę jak czytane są moje posty, to pozwala mi wnioskować o Waszych zainteresowaniach. Ze mną było podobnie i między innymi skutkiem tego dopiero odkrywam ten niezmiernie bogaty świat. Nie zawsze jest to łatwe, bo poza może dziesiątką oper repertuarowych niewiele cieszy się zainteresowaniem największych teatrów świata, a w związku z tym – również kompanii płytowych rejestrujących spektakle i wypuszczających potem DVD. Dzięki jednak niebu za zjawisko snobizmu – od jakiegoś czasu wypada mieć w sezonie chociaż jedną premierę współczesną i jedną słowiańską. Temu zawdzięczamy na przykład  „Nos” w Met. No i jest nieoceniona sieć – jeśli coś było transmitowane przez najmniejszą narodową telewizję można mieć pewność, że jakaś dobra dusza nagra i udostępni to innym. Tyle, że trzeba czasem głęboko pokopać. A kiedy już masz  zdobyty tak czy inaczej dostęp do jakiegoś rarytasu musisz się jeszcze solidnie przygotować. Bo często się zdarza, że słuchając czegoś po raz pierwszy masz problem ze zrozumieniem tekstu w teoretycznie znanym sobie języku, zaś operę wystawiono „po nowemu” i proste śledzenie akcji bywa mylące. Tu po raz nie wiem który przyjdzie mi podziękować p. Piotrowi Kamińskiemu za opasły niezbędnik jego autorstwa, dzięki któremu wielokrotnie mogłam przetłumaczyć sobie to co widzę na to, co powinnam zobaczyć w zamierzeniu autorów.  W zasadzie przyswajając coś  nigdy wcześniej niewidzianego lepiej mieć to podane po bożemu. Interpretować można dopiero rzecz całą trochę poznawszy. Bywają jednak przypadki tego typu zasady unieważniające i z takim miałam ostatnio do czynienia. Sprawców mojego olśnienia i oszołomienia mogę wymienić kilkoro, ale najważniejsi są dwaj : Nikołaj Rimski-Korsakow i Dmitri Tcherniakov (mam pełną świadomość niekonsekwencji w transkrypcji  rosyjskich nazwisk , jednakże RK utrwalił się w wersji spolszczonej, zaś DC , jak większość jego rodaków jako oficjalną podaje angielską, więc tego się będę trzymać).  O ile fakt, że partytura Rimskiego-Korsakowa jest wspaniała ani trochę mnie nie zdziwił, o  tyle Tcherniakov stał się przyczyną kolosalnego zaskoczenia. Czuję się już zmęczona faktem, że nazwisko reżysera mogę zgadnąć po najwyżej kwadransie spektaklu, a czasem nawet tego nie trzeba , wystarczy zdjęcie w prasie. Reżyserzy nabrali bowiem okropnego zwyczaju – udając , że twórczo interpretują dzieło z maniackim uporem powracają do własnych lęków i obsesji eksploatując je niemiłosiernie i ciągle w podobny sposób. Dlatego dowiedziawszy się, że „Legendę o niewidzialnym grodzie Kiteżu i dziewicy Fiewronii” zrealizowal za pieniądze Nederlandse Opera (tam się odbyła premiera) , La Scali, Teatro Liceu i Opera Bastille właśnie Tcherniakov pomyślałam „ o nie! znowu ciasne wnętrze, stół pośrodku i nuuuuda !” (jeśli komuś udało się w ten sposób upupić nawet „Trubadura” to osiągnięcie niebywałe). A tymczasem … szok dopadł mnie już po pierwszych kadrach. Popatrzcie na zdjęcia, a zrozumiecie. Zanim jednak zacznę relację kilka słów o utworze, do którego słusznie bądź nie przylgnęło określenie „rosyjski Parsifal”.  Moim zdaniem z „Parsifalem” łączy „Legendę …” bardzo silny pierwiastek duchowy oraz ciężar gatunkowy dzieła, w dalsze paralele bym się nie wdawała. Prapremiera odbyła się w 1907 roku , potem niewiele teatrów zdobywało się na odwagę włączenia „Legendy” do repertuaru, a to głównie z przyczyny konieczności zatrudnienia dużego i znakomitego zespołu zdolnego podołać zadaniu. W czasach nam najbliższych trzykrotnie wystawiał to Teatr Maryjski (2 razy w latach dziewięćdziesiątych, potem w 2001 – tamtejszy debiut Tcherniakova i jego druga zaledwie praca w operze) , był też spektakl w Bregencji. Tam podobno poszli na łatwiznę osadzając akcję (oryginalnie rozgrywającą się w XIII wieku , podczas najazdów tatarskich) w czasach rewolucji, co spowodowało prostą opozycję: nasi – biali i oni – czerwoni.  Tcherniakov  nie zafundował sobie i nam takiej łopatologicznej interpretacji, twierdzi , że „Legenda’…” to jego ukochana opera i realizując ją po raz drugi po 11 latach każdy szczegół miał już przemyślany i przepracowany. Po odsłonięciu kurtyny znajdujemy się w otoczeniu sielskim i niezwykłej urody – to azyl Fiewronii . Jesienne trzciny porusza lekki wietrzyk, pięknie obecny także w partyturze, wszystko osnuwają widowiskowe mgły. Dziewczyna zajmuje się prostymi pracami w tym oryginalnym obejściu, pomaga i leczy okolicznych wieśniaków. Po przybyciu rannego księcia opatruje także i jego, miłość od pierwszego wejrzenia łączy młodych, dzień powoli przechodzi w noc ( zmierzch pokazany został  z niebywałą maestrią , za sprawą  Gleba Filshtinsky’ego, projektanta oświetlenia),i tu sielanka się kończy. Element niepokojący, zapowiadający nadchodzące zło stanowią trzy ustawione w głębi sceny drabiny mające symbolizować Golgotę (nie było to dla mnie oczywiste). Akt drugi wyrywa nas gwałtownie z poczucia ciepła i bezpieczeństwa. Znajdujemy się w knajpie (takie za czasów PRL u nas nazywano mordowniami), okoliczna ludność pije i bawi się nie zwracając uwagi na miejscowego barda , wieszczącego straszną przyszłość. Ubrania są współczesne i urody nienamolnej. Wśród gości wyróżnia się Griszka , który nie tylko chla, ale też najwyraźniej próbuje zaszokować innych bluźniąc (sposób, w jaki obchodzi się krzyżem jest obrzydliwy) i awanturując się. Ale – szoku nie ma. Miejscowi są zbyt pijani i zbyt najwyraźniej oswojeni z zachowaniem Griszki,  który sprawia wrażenie postaci z Dostojewskiego. Takich „dostojewskich tropów” jest w spektaklu znacznie więcej, chociażby postać główna – boża prostaczka, żeńskie wcielenie księcia Myszkina czy też Aleksego Karamazowa. Wtedy nadchodzi rzeź . Nie będę opisywać po kolei wszystkich obrazów , to trzeba zobaczyć koniecznie! Ale pod powiekami został mi Fiodor Poljarok oślepiony, w okrwawionej koszuli, została Fiewronia uwalniająca Griszkę z więzów, została mordercza furia tego ostatniego, prześladowanego przez dźwięk dzwonów Wielkiego Kiteża. Najbardziej jednak wstrząsnęła mną scena ze skopaną na śmierć Fiewronią, która przechodzi do lepszego świata. Jej ciało jest myte, układane na marach przy czynnym udziale martwej dziewicy, i to nie jest ani głupie, ani nielogiczne.  Finał przenosi nas nad jezioro, do chaty , w której odbędzie się niebiańskie wesele Fiewronii i jej poległego w bitwie księcia z udziałem Fiodora i innych dobrych dusz. Także rajskie ptaki, które zwiastują już to śmierć, już to nadchodzące życie wieczne mają tu człowieczą  postać – to zwykli, „biedni ludzie” . Wcale się nie dziwię, że po zasłonięciu kurtyny frenetyczne brawa poprzedziła chwila skupionej ciszy. Nie ma chyba większego komplementu dla twórców spektaklu. Wśród nich, poza wymienionymi poczesne miejsce należy się zjawiskowej Svetlanie Ignatovich, która do roli Fiewronii wcale nie była przewidziana. Miała ja wykonać Kristine Opolais, ale zaniemogła i temu zawdzięczamy nowa gwiazdę na operowym firnamencie. To partia z rodzaju morderczych – wymagająca niemal stałej obecności na scenie podczas trzygodzinnego spektaklu, i to obecności aktywnej. Ignatovich dysponuje wszelkimi darami, pozwalającymi wróżyć jej wspaniałą przyszłość: ładnym, srebrzystym (ale ciepłym) sopranem, wyrównanym we wszystkich rejestrach, pięknym prowadzeniem frazy, wyrazu dramatycznego mogły i powinny jej pozazdrościć znacznie bardziej doświadczone koleżanki (w tym pewna słynna rodaczka). Jest też całkowicie wiarygodna i wręcz przejmująca aktorsko. To ostatnie można też powiedzieć o Johnie Daszaku , grającym bardzo trudną i wyczerpującą fizycznie rolę Griszki. W jego (i Tcherniakova) interpretacji Griszka to ów mały bies, na prawdę potwór. Tkwi w nim jakaś zadra, jakaś krzywda, która nim go uczyniła. Momentami chciałoby się wiedzieć, co to takiego. O ile jednak aktorsko Daszak podołał zadaniu, wokalnie już niestety nie. Jego głos ma specyficznie słowiańską barwę, nie ma jednak odpowiedniej mocy, brak też umiejętności. Partia napisana jest specyficznie, składa się z wielu gorączkowych fragmentów, głównie parlando. Słowa powinny czasem być wyrzucane jak z kałasznikowa, czasem złowieszczo ciche. Tego nie ma – szkoda. Za to ci, którzy znają Alexeya Markova tylko z monachijskiego bądź nowojorskiego „Trubadura” byliby przyjemnie zdziwieni. Jego bohater, Fiodor, ma, poza króciutkimi fragmentami jedną , koronną scenę i ona została wykonana świetnie pod każdym względem. Jako ukochany kniaź Fiewronii Maxim Aksenov wykazał się , podobnie jak Daszak jasną, słowiańską barwą głosu, tyle, że znacznie lepiej się nim posługiwał. Trzeba jednak przyznać, że i tekst muzyczny miał łatwiejszy. Stworzył tez niezmiernie sympatyczną postać. Muszę jeszcze wspomnieć o wielu postaciach drugoplanowych, z których niektóre maja całkiem sporo do zaśpiewania i właściwie wszyscy wywiązali się ze swych zadań imponująco : Vladimir Vaneev jako kniaź Jurij, Gennady Bezzubenkov – Guślarz, Ante Jerkunica  - Biedaj, Vladimir Ognovenko – Burundaj , Maryam Sokolova – Paź , wreszcie Jennifer Check i Margarita Nekrasova –Rajskie Ptaki. Trudno mi sobie wyobrazić lepszego dyrygenta niż Marc Albrecht, który by poprowadził orkiestrę grającą w natchnieniu z taką precyzją, uważnością i miłością do tej muzyki. Trzeba też złożyć głęboki ukłon w stronę chóru - Rimski-Korsakow napisał  mu piękną partię, przejmująco wykonaną. Na koniec informacje niby nie najważniejsze, ale jednak  - Dmitri Tcherniakov został  laureatem pierwszej International Opera Award za reżyserię, zaś spektakl otrzymał tę nagrodę w kategorii produkcja roku. „Opernwelt” uznał Svetlanę Ignatovich za najbardziej obiecującą młodą śpiewaczkę .

http://www.youtube.com/watch?v=dowuHhH8X4E