Mnich, król i "Faworyta" w Monachium

„Faworyta” nie miała w Niemczech łatwego losu od  początku. Robert Schumann określił ją jako „muzykę nadającą się do teatru lalkowego” a Richard Wagner mocno zirytowany jej relatywnym sukcesem w Paryżu, gdzie sam raczej ponosił porażki wystawił w swych pamiętnikach fatalną ocenę. Ale – dostawszy zlecenie na sporządzenie wyciągu fortepianowego nie tylko je przyjął (jak sam się potem tłumaczył z biedy)  ale też wbrew obowiązującym zwyczajom zażądał umieszczenia na nim własnego nazwiska, czego przy innych tego typu okazjach nie czynił. Z tej historii, przytoczonej przez Wiarosława Sandelewskiego w jego książce o Donizettim można wysnuć tylko jeden sensowny wniosek – w istocie „Faworyta” musiała się Wagnerowi bardzo podobać, czemu trudno się dziwić, Jest to bowiem rzecz będąca kwintesencją najlepszych cech stylu kompozytora chociaż warunki jej powstania raczej temu nie sprzyjały. Nieszczęsny Donizetti był zmęczony użeraniem się ze światem zewnętrznym (dyrektorzy teatrów, kapryśne gwiazdy śpiewacze), być może odczuwał już objawy choroby duszy, która z całą mocą zaatakowała go 3 lata później . A jeśli zdać sobie sprawę, że partytura składa się w dużej części z  autozapożyczeń  (głównie z „Anioła z Nissidy”, który nigdy nie został dokończony) jeszcze większy podziw budzi jej zwartość i jakość. Natomiast krążąca do dziś opowieść o tym, jak to Donizetti skomponował cały (niedługi zresztą) akt czwarty w ciągu jednej nocy wręcz przeciwnie, gdy sobie uświadomić, że była to głównie praca polegająca na redakcji już istniejącego materiału. W każdym razie rezultat muzyczny okazał się ze wszech miar godny pozostania w światowym repertuarze i tak też się stało, chociaż i tak z stopniu znacznie mniejszym niż dzieło na to zasługuje. Poza świetną partyturą jest nieoczywiste libretto z trójką bohaterów, z których żadne nie mogłoby świecić przykładem cnoty. Fernand, przyszły mnich zamiast poświęcać swą uwagę Bogu obserwuje piękną nieznajomą i zakochuje się tylko w jej wizerunku nie wiedząc o niej nic. Leonor po latach czerpania korzyści z pozycji królewskiej faworyty ( a pozycja to wyjątkowa, coś znacznie więcej niż zwykła kochanka) tęskni za czystą i uczciwą miłością, więc … zabiera się za młodego braciszka zakonnego. Król … wiadomo, czarny charakter , ale są tropy pozwalające się domyślać że prawdziwie, choć na swój egoistyczny sposób kocha. Ich historia jest w tekście opowiedziana składnie i logicznie, może z wyjątkiem finałowego aktu (ale  zastanawiające z nim podobieństwo wykaże późniejsza „Moc przeznaczenia” Verdiego). Zawsze mi się wydawało, że może lepiej wystawić „Faworytę” niż milionową „Traviatę” – ale cóż  - wobec zatrzęsienia sopranów belcantowa mezzosopranistka to rzadki klejnot. Nie aż tak jednak, aby usprawiedliwiało kompletna posuchę w tej kwestii na polskich scenach. Ostatnia w miarę nagłośniona premiera miała miejsce  … 38 lat temu w Operze Bałtyckiej a tytułową rolę śpiewała Stefania Toczyska. Kiedy więc usłyszałam, że do pokazania dzieła szykuje się moja ulubiona Bayerische Staatsoper (po ponad … stuletniej przerwie)  postanowiłam przy tym być. Oczywiście argumentem, który zdecydował ostatecznie o podjęciu wysiłku podróży była obsada jak marzenie, taka, której na naszych scenach nie znajdę. Przy okazji to pierwsza dla mnie okazja sprawdzenia na żywo tercetu, który tak doskonale zaprezentował się w transmitowanym w Met „Roberto Devereux”.  No i sprawdziłam, przy okazji będąc świadkiem miejscowego debiutu kolejnej adeptki regietheatru, Amélie Niermeyer.  O tym doświadczeniu raczej nie będę poszukiwać jej prac, bo „Faworyta” okazała się piorunującym koktajlem znakomitych pomysłów i ciekawie poprowadzonych scen z nieudanymi próbami wywołania skandalu . Niemeyer najwyraźniej cierpi na chorobę dręczącą większość jej kolegów – obsesję religijną wysokiego stopnia zaawansowania. Stąd też liczne madonny przyjmujące obsceniczne pozy, stąd szarpiący się w więzach, wiszący na krzyżu Chrystus. Wszystko to znalazło się w spektaklu raczej bez sensu, bo element klasztorny występuje w libretcie w sposób czysto użytkowy, organizujący akcję. Gdyby produkcja zawierała takich obrazków mniej , można by przymknąć oczy, ale jest ich tyle, że za nic się nie da. A szkoda, bo patrząc na to wszystko miałam dotkliwe poczucie zmarnowanej szansy jako, że poza tym było w przedstawieniu kilka scen znakomitych, jak chociażby jego początek, kiedy Fernand i Leonor  przy dźwiękach uwertury spotykają się w klasztorze. Po pocałunku próbują opuścić to miejsce, ale ruchome szare panele stanowiące scenografię zamykają przed nimi wszystkie drogi ucieczki i kochankowie pozostają uwięzieni. Metafora ich losu może tylko  niezbyt skomplikowana, ale czytelna i trafna. Poza tym fantastycznie rozwiązała reżyserka problem z baletem. Na scenie pozostają sami  Alphonse i Leonor  oglądając przeznaczoną tylko dla nich projekcję filmową, zaś my obserwujemy ich reakcję na ekranowe wydarzenia. To trzeba zobaczyć, chociażby jako dowód na to iż Kasper Holten miał rację nazywając Mariusza  Kwietnia wybitnym aktorem dramatycznym. Kwiecień zagrał w „Faworycie” jedną ze swych najlepszych ról  daleko przewyższając pod tym względem swych partnerów. Jego król był jednocześnie człowiekiem, który może wszystko i nie może nic, kiedy jego „własność” („pour toujours tu m’appartiens”) zaczyna podążać własną ścieżką. Pogrążony w ciągłym, obsesyjnym ruchu, sprężony jak kot i jak kot jednocześnie słodki i okrutny, kapryśny dandys (ten niebieski garnitur i koczek) pokazywał spod błazeńskiej maski ludzką twarz, momentami niesłychanie niebezpieczną a czasem też czułą. Elina Garanca ma opinię aktorki, od której wieje chłodem i muszę przyznać, że coś jest na rzeczy. Tylko na nią patrząc (a widok to przyjemny dla oka) raczej nie uwierzyłabym w miłosną pasję bohaterki. Na szczęście jest przede wszystkim głos i to, co w nim słychać.  Matthew Polenzani jak zawsze bardzo się starał i moim zdaniem osiągnął zadawalający rezultat. Co jednak najważniejsze, Polenzani mimo trapiącej go choroby śpiewał świetnie. Jest niekwestionowanym mistrzem belcanta, wspaniale stylowym, i niegubiącym mimo zachowania żelaznej dyscypliny formalnej wyrazu emocjonalnego. Ma też godną podziwu francuską dykcję. To, że nie przepadam za barwą jego głosu to już mój problem.  Kwiecień zaczął w piątek kiepsko dając w recytatywie  upust swej nieszczęsnej skłonności do krzyku i napinania głosu do granic możliwości. Ale już w arii jego baryton odzyskał właściwy sobie aksamit a cabaletcie  energię i metaliczne brzmienie. Duet Alphonse’a i Leonor stanowił dla mnie high point wieczoru, kantylena cudownie prowadzona przez oboje była prawdziwą przyjemnością dla słuchaczy. I znowu, jak w „Robercie Devereux” relacja między królem i jego faworytą okazała się znacznie ciekawsza i mocniejsza niż ta między kochankami. Elina Garanca także nie zachwyciła mnie od pierwszych chwil, momentami za dużo było metalu a za mało ciepła (chociaż formalnie zarzutów nie mam, no i ten duet …). W drugiej części spektaklu jednak wszystko się zmieniło i najważniejsze dla jej postaci akty trzeci i czwarty wypadły znakomicie – barwa się lekko rozjaśniła a brzmienie zaokrągliło. Pozytywy pozostały bez zmian i tak mieliśmy doskonałą Leonorę.  Tej trójce protagonistów godnie towarzyszyli Mika Kares (piękny bas , piękne legato, piękny, prawie dwumetrowy mężczyzna) i Elsa Benoit. Chór Bayerische Staatsoper zazwyczaj nie sprawia mi zawodu, i tak było tym razem. Natomiast monachijską orkiestrę słyszałam w różnej formie, Karel Mark Chichon poprowadził ją bardzo dobrze wydobywając z partytury zarówno jej potoczystość jak liryzm i dramatyzm. W sumie – mimo pewnych zastrzeżeń wieczór 28 października spędzony w Bayerische Staatsoper okładam do dobrych operowych wspomnień. I nie omieszkam obejrzeć internetowej transmisji spektaklu 6 listopada  - po to, żeby jeszcze raz posłuchać oczywiście, ale także aby przyjrzeć się szczególikom niedostrzegalnym z widowni.
P.S. W dniu transmisji Kwiecień miał wyraźnie swój dzień - śpiewał pięknie, bez napinania głosu i zaprezentował się jak prawdziwy belcancista. Wspaniale, bo plotka potwierdzana przez miejscowych bywalców głosi, iż rzadko decydująca się na wypuszczanie DVD ze swoich spektakli BSO tym razem uczyni wyjątek!

http://www.todoperaweb.com.ar/musica/opera/donizetti-la-favorite-id-10433.html