Co wolno śpiewakowi?

Dziś nie mam dla Was żadnej recenzji, bo w ostatnich dniach zajmował mnie raczej balet niż opera a nie ośmieliłabym się zdawać relacji z tych spektakli, chociaż dostarczyły mi mnóstwo radości. W każdym razie, gdybyście w przyszłym sezonie gościli w Warszawie i w repertuarze Teatru Wielkiego były akurat „Burza” lub „Dracula” nie zastanawiajcie się ani chwili. Jeśli więc nie tradycyjna recka to co w zamian? Poświęcę ten wpis burzy (nomen omen), która przetoczyła się przez głównie polskie i francuskie media w sprawie, która właściwie nie powinna jej wywołać. Odwoływanie przez śpiewaków udziału w spektaklach zdarza się przecież nagminnie. Przyczyny bywają różne – najczęściej zdrowotne, ale nie tylko i nikt szat nie rozdziera. Owszem, bywa to kłopotliwe dla teatru, zwłaszcza, kiedy zdarza się tuż przed terminem zaplanowanego występu i trzeba szybko znaleźć godne zastępstwo. W konkretnym przypadku, do którego chcę się tu odnosić taka sytuacja nie miała jednak miejsca. Aleksandra Kurzak i Roberto Alagna zgłosili rezygnację z ról w „Tosce” wystawianej przez barceloński Teatro Liceu pół roku przed terminem i zmienników znaleziono nie tylko szybko, ale też dobrych. Skąd więc wziął się problem? Chyba stąd, że gwiazdorska para jasno określiła przyczynę swej rejterady, a była nią produkcja, w jakiej miałaby zaśpiewać. No i się zaczęło. Zarówno Kurzak i Alagna jak przedstawiciele Liceu publikowali w mediach społecznościowych i tradycyjnych serię oświadczeń, wywiadów i wzajemnych dementi. Sopranistka w rozmowie z prominentną polską gazetą użyła nawet kolokwializmu, co nie jest, przynajmniej w sferze publicznej jej codziennym obyczajem. Nie mam środków ani możliwości, alby ustalić stan faktyczny. Korespondencja między agentką tenora a teatrem, którą w końcu udostępnił Alagna wydaje się jednak potwierdzać wersję wydarzeń prezentowaną przez niego i Kurzak. Nie chodzi tu jednak o wrażenia, falę komentarzy czy określanie się po stronie jednej czy drugiej stronie sporu. Niepokoi mnie bardziej sedno sprawy, którym jest według mnie kwestia prosta, a jednak najwyraźniej niejasna. Mianowicie - czy do absolutnej wolności artystycznej mają prawo wszyscy współtwórcy spektaklu, czy tylko niektórzy? Niestety odpowiedź, także w świetle opisanych wydarzeń rysuje się coraz bardziej jako „oczywista oczywistość”. Wszelkie możliwości, zwłaszcza w europejskich teatrach operowych finansowanych z kieszeni publicznej przysługują reżyserowi – śpiewak ma być posłusznym narzędziem w jego rękach. Reżyser przyznaje sobie prawo do nieograniczonej swobody interpretacyjnej, nawet jeżeli jego pomysły stoją w całkowitej sprzeczności z intencjami prawdziwych twórców branego na warsztat utworu. Ci ostatni mają tego pecha, że w większości zmarli dawno temu, więc ich twórczość znalazła się już w domenie publicznej, szkodnikom nie grozi w związku z tym nawet proces sądowy. Najgorsze jednak jest to, że taka postawa stała się współcześnie normą, radośnie wspieraną i zatwierdzaną przez włodarzy domów operowych. W konkretnym przypadku nie sposób nie zauważyć, że szefowie Liceu jednoznacznie opowiedzieli się po stronie „wizji artystycznej” Rafaela Villalobosa. Czy ona była świetna, jak chcą jedni, czy durna, jak uważają drudzy nie ma żadnego znaczenia, każdy może ocenić, jako, że można sobie obejrzeć w sieci (wersja z La Monnaie). Nie będę Wam linkować, jeśli macie taką potrzebę znalezienie nie stanowi trudności. Ważne iż owo arcydzieło myśli reżyserskiej nie ma nic, ale to nic wspólnego z „Toscą” Pucciniego, Illicy i Giacosy. Villalobos, nie mając najwyraźniej pomysłu na „Toscę” zainspirował się postacią i twórczością Pasoliniego. Wyszło jak zawsze w takich przypadkach i osobiście wątpię, czy obiekt tego swoistego hołdu chciałby być uczczony w ten sposób. Niepokoi mnie i smuci, że śpiewacy są traktowani jak mięso armatnie, które ma być posłuszne i wykonywać polecenia reżysera i, broń Boże nie myśleć. O widzu takich spektakli nie ma już co wspominać, widz ma zapłacić za bilet i tyle. Za wciskanie podróby na ryku towarowym płaci złapany na takiej działalności wytwórca, w tym wypadku zaś mamy wolność lub też wizję artystyczną. Wybaczcie, trochę mi się ulało, ale z każdym rokiem cierpliwości do takich działań mam coraz mniej. A żeby nie kończyć wpisu w minorowym i gniewnym nastroju przypominam, że dziś zaczął się 11 Konkurs Moniuszkowski, którego jednej z poprzednich edycji Aleksandra Kurzak jest zwyciężczynią. Liczba zgłoszeń była w tym roku rekordowa (430), do udziału zakwalifikowano 112 osób, z różnych przyczyn wystartować ma 103. Wszystkim będę kibicować i obserwować czujnie.