Anna Netrebko i jej "Don Giovanni" w Baden Baden

Długo wytrzymałam, prawda? Od mojego ostatniego „Don Giovanniego” (właściwego, mozartowskiego) minęło już ponad pół roku, niniejszym więc pobiłam własny rekord abstynencji. W tej sytuacji człowiek jest tak wyposzczony, że z nadzieją rzuca się nawet coś, co już na papierze budzi wątpliwości. Bo może … W Festpielshaus Baden dyrygent był mi nieznany, za to obsada aż nadto. Uwertura nie nastroiła mnie nazbyt optymistycznie, pod ręką Thomasa Hengelbrocka zabrzmiała ciężko i jednowymiarowo – żadnych niuansów. Dalej było trochę lepiej, ale nazwisko Hengelbrock zapisze się w mojej pamięci raczej w szufladce “unikać” niż „obserwować uważnie”.  Podobnie jak dane Philippa Himmelmanna, reżysera. Żaden z panów mnie nie oburzył ani nie poruszył, nie mówiąc o zachwycie. Było letnio. A tak z „Don Giovannim” postępować nie można! To dzieło nie bez powodu obrosło olbrzymią ilością opracowań literackich oraz interpretacji filozoficznych, Eros i Tanatos występują w nim w symbiozie tak ścisłej, jak pewnie nigdy w erze przedwagnerowskiej. Himmelmann zaś wyraźnie nie wiedział, co z tym fantem zrobić, bo trudno uznać przeniesienie akcji do czasów współczesnych i kilka drobnych pomysłów (w większości już wykorzystanych wielokrotnie przez innych i to z lepszym skutkiem) za koncepcję. Przyznaję dobrowolnie, że poza przyjęciem kolejnej dawki ulubionej substancji uzależniającej przyświecał mi też inny cel – sprawdzenie Erwina Schrotta. Jak stali czytelnicy pewnie wiedzą nie przepadam za nim szczególnie, a zwłaszcza za jego Don Giovannim. Moja opinia ukształtowała się jednak na podstawie jednego spektaklu z Los Angeles Opera i kilku innych, znanych mi tylko z nasłuchu i fragmentów na YT. W tej sytuacji trzeba artyście dać szansę – mógł się przecież rozwinąć interpretacyjnie i wokalnie. Kilka lat temu w LA wyglądał na kompletnie zagubionego w metafizycznej produkcji Trelińskiego, jakby zupełnie  nie orientował się o co w tym wszystkim chodzi. Schrott woli interpretację bardziej realistyczną, przyziemną i konkretną, dlatego dużo lepiej sprawdza się jako Leporello (chociażby w słynnym, leśnym spektaklu z Salzburga  gdzie był świetny). Niestety nic się nie zmieniło. Wygląda na to, że Schrott jako Don Giovanni zastygł w tej samej formie i nie ma szans na rozwój. Jego uwodziciel wszechczasów był w Baden Baden dokładnie taki sam jak gdzie indziej – ostentacyjnie seksowny, pewny w działaniu i bezrefleksyjny. Nawet się temu nie dziwię, bo jeżeli podstawowym atutem śpiewaka jest niezmiernie atrakcyjna dla większości widowni powierzchowność i fizyczna sprawność należy to wykorzystać. Ja bym jednak wolała sprawność wokalną. A tu – kiepsko. Proszę chociażby posłuchać niechlujnego wykonania arii szampańskiej, albo chropowatej i pozbawionej wdzięku serenady. Poza tym kwestia recytatywów – u Mozarta trzeba je śpiewać! Kolejny problem leży już poza kompetencjami Schrotta – obsadzenie w partiach pana i sługi dwóch bas-barytonów jest zawsze ryzykowny. Tutaj nie zdał egzaminu w sposób oczywisty, bo głosy obu są w barwie podobne i zwyczajnie się ze sobą zlewały. Ten niepożądany efekt nasiliła nienajlepsza forma Luki Pisaroniego, zazwyczaj porywającego jako Leporello. W Baden Baden wykonywał swoją rolę porządnie, przyzwoicie, ale brzmiał nieco głucho i matowo (zaziębienie? alergia?). To nie był ten sam ekscytujący Leporello, którego słyszeliśmy w Met. Także Charles Castronovo, jeden z najlepszych współczesnych tenorów lirycznych wydawał się mieć jakieś problemy z głosem – po normalnej u niego dźwięczności i blasku ani śladu. Na dodatek grano oryginalna wersję praską, więc tenor nie mógł się popisać przepiękną arią „Dalla sua pace”. Żeby dopełnić obraz mizerii wokalnej wśród męskiej części obsady trzeba dorzucić słabego Masetta - Jonathan Lemalu i katastrofalnego Komandora – Marco Luperi.  W tych warunkach panie wypadły znacznie lepiej. Donna Anna to najmniej budząca sympatię postać żeńska w „Don Giovannim”. Tak nakreślił jej partię Mozart a dopełnił librecista. Dama nie bardzo wie czego chce, a raczej chciałaby i boi się zaś cały ciężar jej frustracji (histeryczna reakcja na śmierć ojca nie wygląda wcale na dyktowaną szczerym uczuciem do rodzica) spada na biednego  narzeczonego. W dodatku jest to rola bardzo trudna do zaśpiewania, niewiele sopranistek unika w niej ostrości brzmienia i efektu krzyku. Anna Netrebko wykonuje ją od dawna i zazwyczaj przeciętnie, tym razem pozytywnie mnie zaskoczyła. Nie mam pojęcia, co na to wpłynęło, ale była to najlepsza Donna Anna, jaka w jej wykonaniu słyszałam, emocjonalnie prawdziwa i naprawdę  dobrze śpiewana. Obaliła też obiegową opinię jakoby Netrebko „nie miała trylu”. Otóż ma. Nie uniknęła zaostrzenia głosu w pewnych momentach, ale to instrument takiej urody, że w niczym mi to nie przeszkadzało. Z Elvirą Maleny Ernman sytuacja wyglądała nieco inaczej, jej mezzosopran jest nieco spiczasty z natury, tym nie mniej i ona była niezła wokalnie, chociaż odebrano jej najbardziej przejmującą arię „Mi tradi”. Katija Dragojevic przypadła mi do gustu już bez żadnych zastrzeżeń, tym bardziej, że wolę Zerliny mezzosopranowe. Dragojevic pamiętam z filmu Kaspara Holtena “Juan”, gdzie nie zrobiła na mnie aż tak dobrego wrażenia. Tu jej głos płynął miękko, a sprawność techniczna pozwoliła się skupić na interpretacji. Ta ostatnia nie okazała się mocną stroną reżysera. Philipp Immelmann zaserwował widzom widowisko smutne, chaotyczne i banalne. Don Giovanni to dziwaczna rola – nie dostał od Mozarta żadnej porządnej arii, za to wokół niego kręci się cały ten mikrośwat, w rezultacie zaś to on decyduje o tym jak odbieramy całość. W Baden Baden zamiast Don Giovanniego na scenie brylował Kalibabka (młodzież uprasza się o sprawdzenie, kto to taki) – odarty ze swoistej wielkości, codzienny do bólu. I nie jest to w żadnym razie pretensja do Erwina Schrotta, bo tak mu rolę ustawiono, niewiele mógł zrobić. Koncepty, które miały chyba produkcję uatrakcyjnić też były drugiej świeżości – bo cóż oryginalnego w Leporellu filmującym podboje swego pana komórką,  rozrzucaniu na przyjęciu torebek z białym proszkiem, bankiecie przy grobie Komandora? Wszystko to już było niejednokrotnie. Najbardziej irytujący okazał się finał. To w tym momencie główny bohater może się okazać „większy niż życie”, może nam choć raz zaimponować swoim „No!” i zastanowić bezwzględnym podążaniem w ramiona śmierci i nieznanego. Nie u Immelmanna. U niego Komandor się nie pokazuje, słychać tylko jego głos, zaś Don Giovanni zapada się do grobu w bezładnej szamotaninie ze źle ucharakteryzowanymi na cmentarne pomniki dwiema paniami. Kto mieczem wojuje?