"Manon Lescaut" z Baden Baden

Pucciniego poznajemy zazwyczaj na pierwszym etapie naszego zainteresowania operą, przez jakiś czas eksplorujemy entuzjastycznie by porzucić  - niektórzy bez żalu, niektórzy wręcz z pewnym wstydem. To muzyka dla początkujących i bardzo młodych. Nie dlatego, że kiepska, Boże broń, ale wymagająca od odbiorcy dziecięcej prawie szczerości i naiwności, nastawienia się na czyste emocje, i to te najprostsze, z bebechów płynące.  Powinniśmy płakać z Rodolphem nad martwą Mimi, zalewać się łzami nad ciałem Liu, razem z Cavaradossim żegnać się z życiem, z Toscą wzywać Scarpię na sąd boży, współodczuwać rozpacz porzuconej Butterfly. U Pucciniego miłość to nie jakieś tam bezcielesne i ogólnikowe zjawisko – to pasja, desperacka namiętność nielicząca się z nikim i niczym. Poza tym – jego bohaterowie zazwyczaj nie poprzestają na słownych deklaracjach, oni uprawiają seks lub też do tego dążą. W końcu to Puccini najlepiej oddał muzycznie urok nocy poślubnej w najgorętszym duecie w dziejach gatunku („Bimba dagli occhi pieni di malìa”). U niego mamy przeżywać w sposób pierwotny, nie zaś zastanawiać się nad istotą bytu bądź rozwiązywać inne transcendentalne problemy. Nie możemy też podziwiać na chłodno lub oddawać się lekko pobłażliwemu rozczuleniu. Ja sama mam do mistrza niezbyt nabożny stosunek – poza „Turandot”, którą bardzo lubię powracam do jego dzieł właściwie tylko przy okazji występów śpiewaków, których nowych ról jestem ciekawa. Tym razem jednak przyczyna sięgnięcia po „Manon Lescaut”  była inna.  W okresie zakochiwania się w operze obejrzałam spektakl z 1983 roku , który utrwalił się w mojej pamięci jako doskonały i nie odczuwałam szczególnej potrzeby sprawdzania innych (naocznie, bo wysłuchałam jednak kilku nagrań) , zwłaszcza, że teatry nie były skłonne do narażania mnie na tego typu pokusy. Rzecz niby nigdy nie znikła z żelaznego repertuaru ale wystawiano ją zastanawiająco rzadko. Do TWON jakoś nie miałam ochoty się wybrać sądząc po relacjach niczego nie straciłam. A dziś z niejakim zdumieniem można odnotować gwałtowny renesans „Manon Lescaut”, chcą ją u siebie pokazywać teatry mniejsze i te najsławniejsze . W tym roku grano ją już w Rzymie i Baden Baden, w kolejce czekają jeszcze ROH i BSO, zaś w sezonie 2015/16 Met. Ról głównych podejmują się supergwiazdy: Netrebko i Kaufmann, a także inni śpiewacy pierwszoligowi. Posłuchawszy sobie z przyjemnością transmisji radiowej z Rzymu (rola Manon wydała mi się idealna dla Anny Netrebko) z ciekawością rozpoczęłam oglądanie spektaklu badeńskiego, zwłaszcza, że to on za dwa lata trafi do Nowego Jorku (w obsadzie identycznej jak czerwcowa z ROH – Opolais i Kaufmann).  Wrażenia mam mieszane, ale po kolei. Z całą, stuprocentową pewnością (rzadko taką mam) mogę stwierdzić, że główną gwiazdą  i przyczyną, dla której nie mam poczucia zmarnowanego czasu był Simon Rattle i Berliner Philharmoniker. Nie jest to orkiestra, która zbyt często grywa taką muzykę ani dyrygent, który regularnie ma okazję ją prowadzić (muzykę, nie orkiestrę oczywiście). Może właśnie dlatego włożyli w tę pracę tyle serca i dobrej woli – nie wiem, w każdym razie zalety charakterystycznej, pucciniowskiej orkiestracji były słyszalne od pierwszej do ostatniej sekundy, śpiewacy należycie wspomagani, tempa idealne. Cudo. Niestety, nie da się tego samego powiedzieć o inscenizacji. Richard Eyre przeniósł akcję do czasów niemieckiej okupacji Francji w czasie II Wojny Światowej, co uczyniło ją nieco absurdalną. Rodzeństwo Lescaut  zobaczyliśmy w niewdzięcznej roli kolaborantów – cóż, mniejsza o to, zdaje się, że we Francji miejscowe kochanki niemieckich notabli bądź ich współpracowników bywały przypadkiem znacznie częstszym niż gdzie indziej. Ale, proszę sobie wyobrazić akt trzeci i czwarty – tych niemieckich żołnierzy deportujących francuskie prostytutki do Ameryki  - tu już granice tolerancji na operowy czysty idiotyzm zostały przekroczone. Co powoduje, przynajmniej u mnie napady niewczesnego chichotu. Być może nie miały by one szansy wystąpić, gdyby bohaterowie główni przykuli moją uwagę tak, jak powinni. Eva-Maria Westbroek  dostała trudne zadanie aktorskie, któremu nie podołała. Manon nie jest postacią, do której łatwo przekonać  a w tej produkcji jej chciwość i sprzedajność zostały raczej uwypuklone niż stonowane. Może tak miało być, może mieliśmy współczuć Des Grieux zakochanemu w takiej kobiecie … Ale to też się nie udało. Westbroek , którą dobrze wspominam z Sieglindy w Met  kompletnie zawodzi zwłaszcza w pierwszym akcie – jak w tej rosłej i dorosłej blondynie dostrzec wiośniane dziewczę? Można by, gdyby śpiewaczka miała po temu środki wyrazu wokalnego, wszak w partyturze Manon z początku różni się  od tej z drugiego aktu. Nie miała niestety. Śpiewała przyzwoicie, nie popełniała ewidentnych błędów, ale nic mnie nie obchodziła jej bohaterka – u  Pucciniego grzech podstawowy. Dopiero w finałowej arii „Sola, perduta..” dostrzegłam ślad tej postaci, jaką powinna być. Jej kawaler, Massimo Giordano bardzo się starał, ma warunki fizyczne do swej roli ale kompletnie pozbawiony jest talentu aktorskiego. Poza tym dysponuje bardzo dobrą górą skali, akceptowalną , a nawet ładną średnicą lecz dołu nie ma wcale. Nie potrafi też wykończyć frazy jak należy, zdarza mu się gwałtownie ją urywać. Z tych powodów protagoniści, chociaż wstydzić się tego występu nie muszą zostawili mnie zimną jak głaz. Pozostali artyści: Lescaut – Lester Lynch, Geronte di Ravoir – Liang Li, Edmond – Bogdan Mihai (zwłaszcza) byli na wysokim poziomie. Warto dodać, że dodatkowym bonusem obecności Simona Rattle za pulpitem dyrygenckim okazał się występ lady Rattle  w epizodzie. Magdalena Kožená , obecnie w zaawansowanej ciąży z trzecim dzieckiem zazwyczaj warta jest słuchania i tak też było tym razem (przepadam za barwą jej głosu). Gdyby ktoś poszukiwał „Manon Lescaut” wzorcowej, doradzałabym jednak raczej stareńką wersję z ROH, z Kiri Te Kanawą i Placidem Domingo, Des Grieux absolutnym (był wówczas nie tylko w świetnej formie wokalnej ale i fizycznej). Z nadzieją też czekam na tegoroczną produkcję londyńską  i zwłaszcza monachijską (będzie pięknie – przynajmniej jeśli chodzi o głosy amantów).

https://www.youtube.com/watch?v=9pAgQuCNvbI